Οίον-Μπογιάτι-Αγιος Στέφανος! Ενας μεγάλος δήμος της Αττικής με τρία ονόματα και μεγάλη ιστορία!

 

Ο σιδηροδρομικός σταθμός στον Αγιο Στέφανο

Δεν το περίμενα ότι το ρεπορτάζ-ρετρό για την βόλτα στο ΜΙΝΙΟΝ στις αρχές του '70 θα είχε τέτοια τρελή επιτυχία και θα έφερνε στο μυαλό σας τόσες ωραίες αναμνήσεις!

Κάτι ανάλογο θα σας θυμίσω τώρα λίγα χρόνια πιο πριν όταν μεγάλωνα στον Αγιο Στέφανο που οι ντόπιοι ονόμαζαν Μπογιάτι και κάποιοι άλλοι Οίον!

Είναι μια ακόμη περιοχή της Ελλάδας μας που διαθέτει τρία τουλάχιστον ονόματα που προέρχονται είτε από την αρχαιότητα, είτε από το Βυζάντιο ή την τουρκοκρατία.

Κάτι ανάλογο θυμάμαι και για το χωριό που γεννήθηκα στην Κοζάνη. Εγώ γεννήθηκα στην Χαραυγή Εορδαίας, ονομασία που της έδωσε ο πρίγκιπας τότε Κωνσταντίνος λίγο πριν βασιλεύσει, καθώς βρέθηκε στο χωριό ένα ξημέρωμα και ο ήλιος έβγαινε εντυπωσιακά πίσω από το Βέρμιο. Το προηγούμενο όνομα ήταν Αμύγδαλα, λόγω της μεγάλης παραγωγής αμυγδάλων στην περιοχή! Υπήρχε και παλαιότερο όνομα "Τζουμάς" από το μεγάλο παζάρι που γινόταν στην περιοχή κάθε Παρασκευή, όταν στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες (στην ανταλλαγή πληθυσμών) από την Ανατολική Θράκη, Πόντο και Σμύρνη.

Αυτό σαν μικρό παράδειγμα, για το τι κρύβει κάθε περιοχή της Ελλάδας μας, ακόμη και σε ένα μικρό χωριό της Δυτικής Μακεδονίας.

Το Οίον

Επιστρέφοντας, στον Αγιο Στέφανο, τα πράγματα είναι λίγο-πολύ τα ίδια και με την Χαραυγή. 

«Οίον» ονομαζόταν ο σιδηροδρομικός σταθμός του Αγίου Στεφάνου, αλλά και  η ευρύτερη περιοχή. Οι ρίζες του τοπωνυμίου ανάγονται στην Αρχαιότητα. Στα Ομηρικά Έπη συναντάται η λέξη «όις» που σημαίνει «πρόβατο» και αργότερα στον  Αθήναιο και το Σώφρονα το επίθετο «όιoς» με την έννοια  του «προβάτειος».  Στο  Διόδωρο το «οίον» έχει τη σημασία του «χώρου – σταθμού». Ο Αρποκρατίων,  φιλόσοφος των ρωμαϊκών χρόνων, ερμηνεύει την ονομασία «Οίον», που στην αρχαιότητα σήμαινε «μόνον», ως εξής: «δια το μηδαμώς ευοίκητον έχειν, αλλά μεμονούσθαι».  Ήταν δηλαδή μια περιοχή ακατοίκητη και απομονωμένη, ανεξάρτητη διοικητικά από τον ευρύτερο δήμο της Δεκέλειας.

Στην Κλασική εποχή, ένας από τους δέκα δήμους της Αττικής ήταν το «Οίον το Δεκελεικόν».  Ανήκε στην Ιπποθοωντίδα φυλή, την όγδοη από τις δέκα φυλές των Αθηναίων, που ίδρυσε ο Κλεισθένης τον 60 π.Χ. αιώνα τιμώντας τον ήρωα Ιπποθόωντα.  Η φυλή αυτή έδωσε το 490 π.Χ. στο Μιλτιάδη 1000 πολεμιστές για τη μάχη του Μαραθώνα. Η περιοχή του αρχαίου αυτού δήμου εκτεινόταν νοτιοανατολικά της Δεκέλειας (Τατόι) και έφθανε μέχρι τις Αφίδνες  (Κιούρκα) και τον σημερινό  Άγιο Στέφανο.

Από το 200 π.Χ. το «Οίον το Δεκελεικόν» περιήλθε στην Ατταλίδα φυλή που ιδρύθηκε τότε προς τιμήν του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Α' με αφορμή την επίσκεψή του στην Αθήνα.

 Το Μπογιάτι

Στην περίοδο μεταξύ 1350 – 1455 μ.Χ., εποχή που κυριαρχούσαν στην Αττική οι Φράγκοι, εγκαθίστανται ειρηνικά στην ευρύτερη περιοχή του Μπογιατίου, μεταξύ Πάρνηθας και Πεντέλης, Αλβανόφωνοι  εποικιστές ως αγρότες - κτηνοτρόφοι.  Γενάρχες τους ήταν οι Μπούας, Λιόσης και Σπάτας (που έδωσε και το όνομά του στα σημερινά Σπάτα!). 

Οι Φράγκοι τους χρησιμοποίησαν ως εργάτες και στρατιώτες για την άμυνα της περιοχής.

Η προέλευση λοιπόν του τοπωνυμίου «Μπογιάτι» φαίνεται να προέρχεται από την αντίστοιχη «φάρα» του Μπούα.  Ίσως η ονομασία να προέρχεται από την αρβανίτικη λέξη «μπου» που σημαίνει «νερό». Η εικασία αυτή ενισχύεται και από την περιγραφή που δίνουν οι πληροφορητές μας, ότι η περιοχή είχε πολλά νερά και πηγές.

Στην εποχή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, την ευρύτερη περιοχή του Μπογιατίου κατείχαν και καλλιεργούσαν οι Αρβανίτες, υπό όρους, ενώ η ψιλή κυριότητα ανήκε στο τουρκικό κράτος. Στα μέσα περίπου του 170υ αιώνα, όταν αρχίζει η παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι μικρές καλλιέργειες των Αρβανιτών, μετατρέπονται σε μεγαλύτερες εκτάσεις, τα «τσιφλίκια»,  των οποίων τη νομή είχαν πλούσιοι αγάδες, όπως ο «Μπογιάτ-Αγά» που πιθανόν να έδωσε το όνομά του στην περιοχή («Μπογιατίκιοϊ»).

Κατά μια λαϊκή εκδοχή το όνομα της περιοχής προέρχεται από την τουρκική λέξη «μπογιά», δηλαδή βαφή, επειδή εφύετο εκεί ένα χόρτο, «το ερυθρόθερμο» ή «ριζάρι», που από τις ρίζες του έβγαινε κόκκινο χρώμα.

Άλλοι, βασιζόμενοι ίσως στην παρετυμολογία της λέξης, αναφέρουν ότι υπήρχε ένας αγάς που έβαψε το άλογό του (Μπογιά + άτι) και από εκεί προήλθε το «Μπογιάτι».

Ο Καλλιφρονάς

Με την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς, μετά την υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου, εύποροι Έλληνες αγόρασαν τμήματα του κτήματος  Μπογιατίου από τους Τούρκους  αγάδες της περιοχής. Μία έκταση 1260 στρεμμάτων ο Δ. Καλιφρονάς και μια άλλη ο Γ. Βλάχος. Οι εύποροι αυτοί Έλληνες  συνέχισαν να διατηρούν μεγάλη αγροτική γαιοπρόσοδο,  με το ίδιο σύστημα, «των κολλήγων» .

Το 1924 μέρος των εκτάσεων απαλλοτριώθηκε και μοιράστηκε με τη μορφή κλήρων στους πρόσφυγες που ονόμασαν τη δική τους περιοχή «Μπογιάτι». Έτσι στον παλιό αρβανίτικο οικισμό δόθηκε η ονομασία «Παλιό Μπογιάτι» και στις μέρες μας ονομάστηκε "Ανοιξη"!

Άλλη μια διαδεδομένη εκδοχή είναι ότι η ονομασία της περιοχής  προέρχεται από το «μπουγάζι», ένα είδος ρεύματος αέρα που δημιουργείτο συχνά στα μέρη αυτά, μια και το Μπογιάτι βρίσκεται ανάμεσα στην Πάρνηθα και την Πεντέλη και σε  υψόμετρο 358 μέτρων.

Ο Αγιος Στέφανος

Η ονομασία αυτή επιλέχθηκε από τους Κωνσταντινοπολίτες πρόσφυγες, με την εγκατάστασή τους στην περιοχή, το 1924. 

Τον Μάιο λοιπόν του 1924, 70 οικογένειες από την ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης (τον Άγιο Στέφανο, το Φανάρι, τις Νύμφες, το Αβάσσο, το Τσιφούτ Μπουζάς κ.α.) όπως επίσης και 36 οικογένειες από τη Μικρά Ασία ( το Ικόνιο, το Πέρραν, το Προκόπι, το Μάκρη κ.α. ) έφθασαν σε αυτό τον τόπο ως ανταλλάξιμος πληθυσμός, σύμφωνα με την ελληνοτουρκική σύμβαση της 30ης Ιανουαρίου του 1923. Πρώτη στάση των προσφύγων υπήρξε η Καλαμαριά της Θεσσαλονίκης, όπου κάποιοι αποφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα. Στους υπόλοιπους προτάθηκαν από την Κυβέρνηση δύο περιοχές: τα Κάτω Πατήσια και το Οίον (Οίον το Δεκελεικόν, το συναντούμε στον Όμηρο και σημαίνει δασώδη περιοχή) ή Μπογιάτι. Η επιτροπή των προσφύγων επέλεξε το δεύτερο.

Οι Προς-σφιγγες"!

Το μόνο που υπήρχε τότε στην περιοχή ήταν ο σταθμός του τραίνου με την επωνυμία ΟΙΟΝ (η κατασκευή του σταθμού έγινε περίπου το 1905). Σε απόσταση δύο χιλιομέτρων υπήρχαν οι γηγενείς κάτοικοι του (Παλιού) Μπογιατίου, της σημερινής δηλαδή Άνοιξης, οι οποίοι έβλεπαν με εχθρότητα και μίσος την εγκατάσταση των προσφύγων που τους αποκαλούσαν ΠΡΟΣ «ΣΦΙΓΓΕΣ».Οι πρόσφυγες δημιούργησαν αμέσως το Νέο Μπογιάτι. Στην περιοχή ανατολικά των γραμμών του ΟΣΕ εγκαταστάθηκαν οι προερχόμενοι από την Κωνσταντινούπολη και στην περιοχή δυτικά του ΟΣΕ οι Μικρασιάτες. Με αντίσκηνα που τους δόθηκαν από το κράτος άρχισαν να φτιάχνουν δυναμικά τα νοικοκυριά τους. Στη συνέχεια τους δόθηκε κτηματικός κλήρος (σε αντάλλαγμα της περιουσίας που άφησαν στις χαμένες πατρίδες ) πληρώνοντας όμως 45.000 δραχμές για τον εποικισμό στην Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών στην πλειοψηφία τους και από εύπορες οικογένειες, οι πρόσφυγες ξεκίνησαν μια καινούργια ζωή χωρίς τις προηγούμενες ανέσεις τους, χωρίς Σχολεία και χωρίς Εκκλησία.

Άρχισαν να στήνουν τα πρώτα αντίσκηνα βγάζοντας τα σχοίνα και τα πουρνάρια με τα χέρια τους. Έμεναν ήδη για δύο χρόνια μέσα στις σκηνές όταν το 1926 χτίστηκαν τα πρώτα προσφυγικά σπίτια αποτελούμενα από δύο δωμάτια. Τα σπίτια αυτά ήταν στο κέντρο του χωριού, γύρω από το Σταθμό του ΟΣΕ και σε ακτίνα 200μ. προς τα ανατολικά και δυτικά.

Μέσα σε σκηνές

Τα μυστήρια ( γάμοι, κηδείες κλπ ) γίνονταν μέσα στις σκηνές, έως ότου χτιστεί η πρώτη παράγκα - εκκλησία, ακριβώς απέναντι από το Ιερό Ναό Κοιμήσεως Θεοτόκου, δηλαδή στην πλατεία Μαρίνου Αντύπα. 

Λίγο πριν από την Κατοχή ξεκίνησε η ανέγερση της Εκκλησίας στη σημερινή της θέση, με τις οικονομίες των κατοίκων. Οι Γερμανοί κατακτητές όμως σκέπασαν την Εκκλησία με σακίδια και πισσόχαρτο και την χρησιμοποιούσαν σαν αποθήκη για ζωοτροφές. Η Εκκλησία αποπερατώθηκε μετά την απελευθέρωση. Δύο χρόνια αργότερα έπεσε η κεραμοσκεπή, ευτυχώς χωρίς θύματα. Στα επόμενα χρόνια, με δωρεές νέων και παλιών κατοίκων, έγινε η μετέπειτα κατασκευή της Εκκλησίας. 

Η θαυματουργή Εικόνα

Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Αβασσιώτισας, με την παράσταση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, έφερε στην Ελλάδα με κίνδυνο της ζωής του ο Κωνσταντινουπολίτης Αβασσιώτης Λάζαρος Χαβιαρόπουλος. Η εικόνα αυτή λέγεται ότι είναι μία εκ των τεσσάρων του Ευαγελιστή Λουκά, και μάλιστα η πιο θαυματουργή. Για αυτό όταν βρισκόταν στην Θεσσαλονίκη, προσπάθησαν κάποιοι να την πάρουν μαζί και με άλλα εκκλησιαστικά σκεύη. 

Τσακάλια και λύκοι

Ο σημερινός Άγιος Στέφανος, πριν αποτελέσει μία οργανωμένη πόλη με δρόμους, πλατείες, σχολεία, τράπεζες και όλες γενικά τις σύγχρονες ανέσεις, κυριολεκτικά χτίστηκε από το μηδέν (αφού τα μόνα που υπήρχαν ήταν τσακάλια και λύκοι, πουρνάρια και σχοίνα) από εκείνους τους ανθρώπους που ενώ είχαν τα πάντα εκδιώχθηκαν με ελάχιστα υπάρχοντα από τις πατρογονικές τους εστίες. 

Είναι χαρακτηριστικό ότι η λεωφόρος Μαραθώνος, με κατεύθυνση προς το φράγμα της Λίμνης, στρώθηκε με χαλίκια από πρόσφυγες που δούλευαν από νύχτα σε νύχτα, μέσα στο κρύο και τη λάσπη, με μεροκάματο 10 δραχμές οι άνδρες και 6 δραχμές οι γυναίκες.

------------------------------------

Το 1929 με το διάταγμα 24-6-1929 (Φ.Ε.Κ. 217ΙΑ/1929) οι οικισμοί Μπογιάτι, Άγιος Στέφανος και Νέα Ζώργιανη αναγνωρίσθηκαν ως ξεχωριστή Κοινότητα με την επωνυμία: «Άγιος Στέφανος»,  η οποία όμως σε πολλά επίσημα έγγραφα εξακολουθεί να ονομάζεται «Οίον» και «Μπογιάτι». Σε έγγραφο του 1939 αναφέρεται η προσάρτηση της περιοχής Παλαιού Μπογιατίου από την Κοινότητα Αφιδνών στην Κοινότητα Αγίου Στεφάνου. Το 1958 ο Άγιος Στέφανος έγινε Δήμος.